In het op rijm gestelde verslag over de herbouw van de kerk in 1617, waar u in de vorige aflevering over Wolterus Deutechem al iets kon lezen, is ook het opvallende verhaal van de “kerkestapper van Surhuizum” te lezen. De veertienjarige waaghals Cornelis Egberts Gayckema sprong, nadat de balken van de kerk waren gelegd, van de ene balk op de andere en kon niet meer tot stilstand komen zonder dat hij gevaar liep naar beneden te vallen. Men heeft hem uiteindelijk weten te grijpen. Zijn waagstuk werd in rijm gesteld als een heldenfeit.
Het betreffende gedichtje luidt: “Anno 1617 Cornells Egberts voorwaer / heeft dese kerck besprongen wanckelbaer, / van die ene balck op die ander / so si noch lagen bi malkander / 16 balcken in getal, acht houtsvoet overal.”
Heel lang (tot 1944) heeft bij de kerk een zerk uit 1645 gelegen van “den eersamen Cornelis Egberts, burger en schipper binnen Doccum out omtrent 42 iaer en leit alhier begraven”. S.J. van der Molen vertelt over deze steen in ‘Feanster Flucht 1576-1976’ dat een opschrift herinnerde aan het huzarenstukje dat Cornelis in 1617 (hij was toen een knaap van een jaar of veertien) heeft uitgehaald in de nieuwgebouwde kerk van Surhuizum. “Helaas was het opschrift al verminkt, maar er viel toch uit op te maken, dat Cornelis voortdurend van de ene balk op de andere gesprongen was en dat, terwijl er 16 balken lagen, elk 8 houtvoeten van elkaar”.
Cornelis Egberts Gayckema (alias “Saphias”) leefde van 1603 tot 1645 en was een zoon van Egbert Theunis en Neeltje Annes. Egbert Theunis overleed in 1604 te Surhuisterveen. Deze Gaykema’s waren doopsgezinde verveners, boeren en turfschippers. Zij behoorden tot de eerste kolonisten van Surhuisterveen. Anne Egberts Gayckema (1597-1661), een oudere broer van Cornelis, was boer. Naar hem is de Anne Egbertswijk te Surhuisterveen genoemd. Een dochter van Cornelis Egberts Gayckema was getrouwd met een zoon van Gabbe Paulus (1571-1643), de eerste menistenleraar te Surhuisterveen. Deze zoon heette Goitzen Gabes. Ook naar hem is een wijk genoemd te Boelenslaan.
Volgens Meent W. van der Sluis is de Groninger tak van de Gayckema’s of Gaykinga de oudste. “Het steenhuis Gaykingaheerd was op Gaykemadijk te Wierum (gemeente Aduard) gelegen. Oudst gevonden stamvader is Eltato Geyckinga, al genoemd op 8 april 1285. De Friese tak begint met Tjaert, ook wel Evert van Gayckema, getrouwd met Wya van Jeltinga, die gestorven is in 1538. De Friese tak komt vrijwel zeker uit de Groninger voort, daar men over en weer met de families Jensma, Jellema (Jeltinga) en Clant is getrouwd.”
In Augustinusga is de Gaikemastrjitte genoemd naar Gayckema-state, dat aan de oost kant van ‘de Bosk’ heeft gestaan. In de atlas van Schotanus uit 1664 wordt de naam Gaikema (of Gaykema op de kaart van 1718) al vermeld. De laatste vermelding vinden we terug op de kaart van Eekhoff-kaart uit 1844. We kunnen dan ook met zekerheid zeggen dat de Gayckema-state in elk geval van 1664 tot 1844 in Augustinusga heeft gestaan. Bovenstaande prent van de Gayckema-state is afkomstig uit het Prentenkabinet van het Fries Museum.
In 1984 kreeg Surhuizum, aan de Van Haersmastrjitte, een beeldhouwwerk van “de balkenspringer”. Kunstenaar Frans Ram liet zich bij het maken van het beeldje inspireren door de legende rond de veertienjarige Cornelis Egberts. Tijdens de herbouw van de kerk in 1617 zorgde hij voor de nodige opschudding door in de nok van de kerk van de ene balk op de andere te springen.
Wethouder Keimpe Veenstra, die het beeld met hulp van de zesjarige Jan Hendrik IJtsma op 26 september 1984 onthulde, haalde de legende ook aan. Voorzitter Henk Hofman van Plaatselijk Belang toonde zich erg ingenomen met het monument. “It is wat goeds wurden”, stelde hij vast. “Dit is in stikje kultuer fan Surhuzum. Hjir kin ús doarp wiis op wêze”. Wel deed de heer Hofman evenals wethouder Veenstra een dringend beroep op de jeugd om het kunstwerk niet als speelobject te gaan gebruiken. “Knilles Eiberts is earder fan boppen kaam. Wy hoopje net dat it foar de twadde kear safier komt…”
Kornelis van Dekken
1 juli 2014
